Groene.nl gebruikt cookies om het websitegebruik geanonimiseerd te analyseren en noodzakelijke functionaliteiten zoals inloggen mogelijk te maken. Groene.nl gebruikt geen cookies voor advertenties en deelt geen informatie met adverteerders of social media platformen. Meer informatie is beschikbaar in onze privacy- en cookieverklaring.

Alles en iedereen begint steeds meer op elkaar te lijken. Kan er ooit nog iets werkelijk nieuws ontstaan?

Marian Donner beeld Herman van Bostelen

10 augustus 2022 – verschenen in uit nr. 32

De eerste dichter uit de geschiedenis die bij naam wordt genoemd, is een vrouw: de prinses en maanpriesteres Enheduanna uit de Sumerische stad Ur, gelegen in het hedendaagse Irak. Meer dan duizend jaar voor Homerus, omstreeks 2260 voor Christus, dichtte ze na wat in mijn interpretatie een wilde nacht is geweest hoe de opkomende zon haar huid verschroeit: ‘Mijn lach verstilde en mijn honingzoete stem verschrilde/ Mijn vreugde werd stof.’

Ik weet dit omdat iemand die zich ‘The Cultural Tutor’ noemt het weet en hij, zij of hun deze kennis deelt via Twitter en ik dan soms op internet verder zoek. Het is een anoniem account, maar voor het gemak neem ik even aan dat de Tutor een vrouw is. Haar doel, zegt ze zelf, is om kennis uit het verleden toegankelijk te maken voor een groot publiek. Enheduanna werd genoemd in een zogenaamd twitterdraadje met 33 dingen die iedereen zou moeten weten, zoals wat de oudste stad ter wereld is, Çatalhöyük in Turkije, en al bleek dat na een korte zoektocht niet helemaal te kloppen – volgens Wikipedia is de oudste stad Jericho, in Palestina, sommige opgravingen stammen uit 9000 voor Christus – op die korte zoektocht leerde ik wel over een fascinerend dodenritueel van beide steden waarbij de schedel van het skelet gescheiden werd om het vervolgens te beschilderen met een gezicht (en het ergens in huis neer te zetten?). Wegens de overvloedige hoeveelheid godinnenbeeldjes die er gevonden zijn, dachten ze lang, en denken sommigen nog steeds, dat Çatalhöyük een matriarchaat was.

En zo twittert The Cultural Tutor lustig voort. Over verschillende soorten ramen in kerken, klassieke muziek, middeleeuwse schilderkunst, Griekse en Perzische veldslagen en, dat misschien wel het meest, impliciet, altijd in de vergelijking, hoe karig onze moderne tijd eigenlijk is.

Het ligt niet alleen aan de architectuur, al die glazen wolkenkrabbers en de blokkendozen, gemaakt van goedkope materialen, waardoor kantoren, scholen en hele woonwijken er wereldwijd exact hetzelfde uitzien. Het zijn ook de alledaagse voorwerpen, laat de Tutor zien. In haar meest gewaardeerde en gedeelde post vergelijkt ze zulke voorwerpen uit het verleden met die van nu. Een deurbel, een deurknop, een lift. Werden ze ooit versierd met gietijzeren krullen en bakelieten rondingen, nu is het meestal een plastic, vierkant ding. Schoonheid heeft plaatsgemaakt voor gebruiksvriendelijkheid, efficiëntie en kostenreductie. ‘Why beauty matters’, noemde de Tutor deze post.

De wereld verliest kleur, letterlijk. Engels onderzoek uit 2020 vergeleek gebruiksobjecten door de eeuwen heen in hun kleurschakeringen en maakte daarbij een grafiek waarin honderden kleuren in stijgende of dalende lijnen zijn uitgezet. Sinds 1800 nemen bruinvariaties af (waarschijnlijk door minder gebruik van hout), blauw neemt toe, maar vooral stijgen zwart, wit en grijs sinds 1980 behoorlijk explosief. Het is maar een klein onderzoek, allesbehalve doorslaggevend, en toch: waarom zijn bijna alle auto’s tegenwoordig zwart, grijs of donkerblauw? Omdat rode lak verkleurt, en dat ook nog eens onregelmatig doet, antwoordde vriendin N. die alles weet, maar vergelijk een foto van een parkeerplaats uit de jaren zeventig met een van nu en de somberheid slaat je in het gezicht.

Hetzelfde geldt voor interieurs, laat The Cultural Tutor aan de hand van allerlei cijfers en statistieken zien, ook daarin overheersen neutrale tinten. En, voeg ik eraan toe, ook die beginnen steeds meer op elkaar te lijken. Of het nu een hotel, een café of een woonkamer op Funda of in de online Ikea-gids is, het is toch vooral meer van hetzelfde: beetje Scandinavische invloeden, beetje Japans, plant erbij, hè leuk, daar staat weer een leren Chesterfield of Eames-achtige stoel.

Wat The Cultural Tutor volgens mij vooral duidelijk wil maken, is hoezeer vooruitgang geleid heeft tot eenheidsworst.

Eén blik op Instagram en het is duidelijk dat dankzij filters en fillers ook mensen steeds meer op elkaar beginnen te lijken. Het dominante schoonheidsideaal is tegenwoordig een onbestemde mix van culturen. Het dominante innerlijke ideaal is een positieve, productieve, stralende persoonlijkheid. Praktisch iedereen droomt van succes. We leven in het tijdperk van het individu, zo is al vaak gesteld, maar soms lijkt het of al die ambitieuze, zelfbewuste individuen, net als hun spullen, rechtstreeks van een lopende band zijn gerold.

Het is niet dat The Cultural Tutor terug naar vroeger wil, benadrukt ze keer op keer. Ze is niet een soort Baudet die tekeergaat tegen entartete kunst en hoopt dat de uil zijn vleugels spreidt. Wat ze wil is een andere toekomst, een met meer schoonheid en variatie erin.

Maar ja. Nadat ik The Cultural Tutor was gaan volgen, wezen de algoritmen me al snel op vele vergelijkbare accounts. Iemand deed iets over Vikingen, een ander had een goed verhaal over reuzen in Afghanistan en ondertussen plaatste de Tutor een bericht over de fondsenwerving die ze was gestart, als ik doneerde kreeg ik een kleitablet met daarin mijn favoriete citaat gegraveerd.

Kan er ooit nog iets werkelijk nieuws ontstaan? Misschien moet ik voor mijn kleitablet dit citaat nemen: ‘De persoon die dit kleitablet beschreven heeft/ is Enheduanna/ Mijn koning: iets dat nooit eerder is gemaakt/ heeft zij dat niet gebaard?’

De Groene Amsterdammer is sinds 1877 het weekblad voor onafhankelijke, kritische en betrokken denkers. Lees en steun De Groene nu 10 weken voor slechts €15. Het proefabonnement stopt automatisch.

Bent u al abonnee? Log in.

Lees en steun De Groene Amsterdammer 10 weken voor €15. Lees en steun